Binnen de wereld van hondengedrag is er één term die steeds vaker, en terecht, in de schijnwerpers staat: de positieve bekrachtiging.
Als kynologisch gedragstherapeut & instructeur werk ik dagelijks met mensen en honden waarbij deze manier van trainen centraal staat.
Toch merk ik dat er veel verwarring bestaat over wat positieve bekrachtiging nu precies inhoudt, en nog vaker over het verschil tussen een beloning geven en een hond ‘omkopen’. In deze blog zet ik graag de theorie én de praktijk op een rij.
Wat is positieve bekrachtiging?
Positieve bekrachtiging komt uit de leerprincipes van de operante conditionering. Simpel gezegd: gedrag dat iets positiefs oplevert, zal in de toekomst vaker worden vertoond.
In de wetenschappelijke betekenis verwijst ‘positief’ naar het toevoegen van een prikkel zoals voer, spel of aandacht. ‘Bekrachtiging’ betekent dat het gedrag daardoor toeneemt.
Met andere woorden: je voegt iets toe om het gewenste gedrag te laten toenemen.
In de praktijk betekent dit dat, wanneer de hond gedrag vertoont dat we graag willen zien, en dat gedrag wordt direct gevolgd door iets wat de hond als prettig ervaart, de kans groot is dat de hond dit gedrag in de toekomst vaker zal laten zien.
Deze manier van trainen is effectief, wetenschappelijk onderbouwd en draagt bij aan een sterke, positieve relatie tussen hond en eigenaar. In plaats van te focussen op wat niet mag, leert de hond wat wél mag/de bedoeling is. Dat zorgt voor minder frustratie en stress bij de hond. Het geeft vooral meer duidelijkheid aan de hond.
Het verschil tussen belonen en omkopen
Een veelgehoorde misvatting is dat het gebruik van voer of andere beloningen neerkomt op het ‘omkopen’ van de hond. Dit is niet alleen onjuist, maar het doet ook af aan de effectiviteit én de professionaliteit van een goed toegepaste training.
Omkopen
Bij omkoping wordt de beloning voordat het gewenste gedrag plaatsvindt ingezet als een soort smeermiddel: de hond ziet de beloning en voert het gedrag uit om deze te bemachtigen. Het risico hierbij is tweeledig:
Ten eerste leert de hond te reageren op de beloning zelf, in plaats van op de daadwerkelijke commando of op de eigenaar. Zodra de beloning verdwijnt, verdwijnt vaak ook de motivatie om te luisteren.
Ten tweede leren honden context gebonden. Als er telkens eerst een zichtbaar voertje wordt getoond voordat een commando wordt gegeven, leert de hond: “Ik hoef pas te reageren op het commando als ik zie dat jij iets in je hand hebt.” De zichtbare beloning wordt dan onderdeel van de opdracht.
De hond koppelt het uitvoeren van het gedrag dus niet aan het commando of de situatie, maar aan de aanwezigheid van een beloning.
Het gevolg: zonder beloning in het zicht, geen gehoorzaamheid.
Belonen
Echt belonen betekent dat de hond het gewenste gedrag eerst laat zien, waarna er een beloning volgt. De hond leert dus: “Als ik dit gedrag toon, dan volgt er iets positiefs.”
Hiermee wordt niet alleen het gedrag versterkt, maar wordt ook de relatie met de eigenaar versterkt. De hond leert dat zijn acties effect hebben, en dat de eigenaar voorspelbaar en consequent reageert.
Waarom positieve bekrachtiging werkt
- Wetenschappelijk onderbouwd: talloze studies tonen aan dat gedrag bekrachtigen effectiever is dan het bestraffen van ongewenst gedrag.
- Bevordert welzijn: honden die getraind worden via positieve bekrachtiging ervaren minder stress en zijn vaak zelfverzekerder.
- Versterkt de samenwerking: de hond die gemotiveerd is om met zijn eigenaar samen te werken, zal sneller en met meer plezier leren.
Praktische aandachtspunten
- Timing: beloon binnen 1-2 seconden na het gewenste gedrag. Niet alleen weet de hond anders niet meer waarvoor hij beloond wordt, de kans is groot dat hij in de tussentijd al ander gedrag is gaan vertonen. In dat geval loop je het risico dat je per ongeluk dát gedrag bekrachtigt in plaats van het gedrag dat je eigenlijk wilde versterken.
- Gebruik dagelijks voer: train bij voorkeur met het dagelijkse voer van de hond in plaats van snoepjes. Dit maakt de training niet alleen praktischer, maar het zorgt er ook voor dat je geen extra calorieën aan de hond geeft. Brokjes kunnen “lekkerder” gemaakt worden door er wat blokjes vlees, kaas of iets anders smakelijks aan toe te voegen.
Als je met rauw vlees voert, zijn er ook talloze mogelijkheden om het voer te gebruiken als beloning. Denk aan kleinere porties rauw vlees of zachte stukjes, die je makkelijk kunt gebruiken tijdens training.
Bovendien, voordat honden in huis bij mensen kwamen, was het zoeken naar voedsel hun dagelijkse taak. Door de hond nu te laten werken voor het voer (dit hoeft natuurlijk niet de hele dagelijkse portie te zijn), geef je ze een stukje vervulling van hun natuurlijke behoeftes. Dit werkt niet alleen als training, maar het bevordert ook het algehele welzijn door ze bezig te houden met iets, wat van nature in hun DNA zit. - Variatie: gebruik verschillende soorten beloningen, denk aan voer, spel, stem of fysiek contact. Maar let op: de beloning moet wel door de hond als positief ervaren worden. Zorg ervoor dat de beloning iets is wat de hond lekker en leuk vindt, wat voor hem de moeite waard is om het gedrag opnieuw te vertonen.
- Opbouw: gewenst gedrag ontstaat vaak in kleine stapjes. Beloon ook de tussenstappen op weg naar het einddoel. Als je te grote stappen vraagt van de hond, kan hij het als te moeilijk ervaren en ontstaat er frustratie. Dit kan het leerproces belemmeren en de hond minder gemotiveerd maken.
Zorg er dus voor dat je de uitdaging stap voor stap opbouwt, zodat de hond succesvol kan leren en de training leuk blijft. - Afbouwen van voerbeloningen: Zodra het gewenste gedrag goed is aangeleerd, is het belangrijk om over te stappen op variabele beloningen. Dit betekent dat je niet elke keer, maar slechts af en toe, een beloning aanbiedt voor hetzelfde gedrag. Dit heeft meerdere voordelen:
- Verhoogde motivatie: De onzekerheid over wanneer de beloning komt, maakt het gedrag spannender voor de hond. Dit is vergelijkbaar met het principe van gokken; de kans dat je iets wint is variabel, en dat maakt het extra motiverend.
- Betere generalisatie: Als je altijd dezelfde beloning aanbiedt, wordt de hond uiteindelijk afhankelijk van die specifieke beloning. Door variabel te belonen, leert de hond dat goed gedrag op verschillende manieren wordt beloond, waardoor het gedrag in verschillende contexten en situaties sterker verankerd raakt.
- Versterkt de duurzaamheid van het gedrag: Gedrag dat wordt versterkt door variabele beloningen zal vaak langer blijven bestaan, zelfs zonder constante bekrachtiging. De hond leert om te blijven reageren, zelfs als de beloning niet altijd direct komt.
Een voorbeeld van variabele beloningen is het afwisselen tussen het geven van voer, stembeloning, speeltijd of een andere beloning die de hond waardeert. Dit houdt de training interessant en voorkomt dat je hond afhankelijk wordt van één specifieke beloning.
Conclusie
Positieve bekrachtiging is geen trucje, geen omkoping en zeker geen verwennerij.
Het is een bewezen effectieve, hond vriendelijke manier van trainen die bijdraagt aan duidelijkheid, samenwerking en gedragsontwikkeling. Mits goed toegepast, is het een krachtig middel in de begeleiding van zowel pups als volwassen honden.
Bij T.O.P. Dogs staat deze werkwijze centraal, omdat het in lijn is met de meest actuele kennis binnen de gedragswetenschap én omdat het simpelweg het beste is voor hond én eigenaar.
